Biểu đồ: Tăng trưởng GDP một số nước trong khu vực Đông Nam Á. Nguồn: Oxford Economics

Về lý luận xây dựng đất nước, chúng ta đều có chung nhận thức, cương lĩnh, đường lối của Đảng ta đề ra là rất đúng đắn. Sự đúng đắn này đã được thực tiễn kiểm nghiệm trong thực hiện nhiệm vụ chống ngoại xâm, giành độc lập cho dân tộc và trong hòa bình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhờ sự đúng đắn của cương lĩnh, đường lối mà sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã giành được nhiều thắng lợi và thành tựu quan trọng. Đất nước được độc lập, nhân dân dân ta được sống trong hoà bình và được hưởng nhiều thành quả của cách mạng.

Tuy nhiên, cho đến nay trong cộng đồng xã hội có một số hoài nghi, mặc dù sống trong hoà bình, nhưng chưa thực sự có cuộc sống thái bình.

Để hoá giải những nghịch lý, khó khăn, góp thêm tiếng nói, mong muốn Đảng ta tiếp tục đổi mới trong lãnh đạo sự nghiệp cách mạng để vững bước trên con đường đã chọn. Người Làm Báo trân trọng giới thiệu loạt bài của Đại tá - Nhà báo Nguyễn Hoà Văn: Thời cuộc và lòng yêu nước.

BÀI 1: “LỢI ÍCH NHÓM” VÀ “SÂN SAU”

Chống "lợi ích nhóm"  - vấn đề then chốt trong chống tham nhũng, tiêu cực. Ảnh: TL

Bất kỳ một chế độ xã hội nào, dù thực tế tốt đẹp đến mấy, dù là mô hình đang có hàng tỷ người trên thế giới ngợi ca, ngưỡng mộ thì thực thể xã hội đó trong quan hệ giữa người với người vẫn tồn tại những mặt đối lập: Trái - Phải, Tốt - Xấu, Tích cực - Tiêu cực, Tiến bộ - Lạc hậu, Lương thiện - Độc ác... Những mặt đối lập này thường xuyên đấu tranh, xung đột nhau giữa cuộc sống đa chiều, đa mặt, nhưng dường như nó bị chi phối các giá trị nhân văn và nằm trong vòng kiểm soát, cương tỏa của thể chế pháp luật tiên tiến nên ở đó kỷ cương không bị rối loạn, sự bảo đảm về quyền con người được thực thi triệt để... do đó những gì gọi là cổ hủ, lỗi thời, tội lỗi được khống chế, thu hẹp.

Đối với nước ta, sự tồn tại và đấu tranh giữa các mặt đối lập trong đời sống xã hội đang diễn ra khác với nhiều nước trên thế giới, thậm chí có người còn cho rằng,sự vận động đi lên trong quá trình toàn cầu hoá của nước ta không giống ai. Vì thế sự lệch pha, lạc nhịp giữa lý luận và thực tiễn, giữa con đường đi lên và niềm tin của dân chúng, giữa bản chất chế độ, bản chất nhà nước và sự tha hoá quyền lực...chưa thể khắc phục.

Trước khi bàn về nguyên nhân gốc rễ để tìm ra giải pháp phù hợp, cần nhận diện rõ một số vấn đề, sự kiện nổi cộm đang gây bất ổn trong xã hội, cũng như đang tàn phá các giá trị truyền thống và tinh thần nhân văn của dân tộc ta qua hàng nghìn năm văn hiến.

Lợi ích nhóm từ đất đai

Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Lẽ ra đất đai thực chất phải là nguồn lực, tài sản quốc gia để chi phối, điều tiết nhằm tăng trưởng kinh tế, bảo đảm công bằng và tiến bộ xã hội, cũng như thực hiện các chiến lược, nhiệm vụ về Quốc phòng - An ninh. Nhưng trong quá trình thực hiện cương lĩnh, đường lối của Đảng, hơn 30 năm qua, đất đai ngày càng trở thành vấn đề nóng bỏng. Giá trị của đất đai, giá trị sinh lợi của đất đai nhằm mục đích chung dường như vượt tầm kiểm soát, khống chế của nhà nước. Nhiều trường hợp cụ thể quyền năng sử dụng đất đai cao hơn quyền sở hữu. Bên sử dụng thì có quyền bán, chuyển nhượng, thu tiền, còn bên sở hữu thì chỉ thu được tiền thuế.

Bài học về vấn đề giải quyết khiếu kiện đất đai ở Thủ Thiêm vẫn còn đó. Ảnh: TL

Xin nêu một thí dụ, tháng 6/2019 Thanh tra Chính phủ đã có bản kết luận về vụ khiếu kiện đất ở Thủ Thiêm. Có thể nói, thời gian thực hiện dự án, giá đất Thủ Thiêm tăng chóng mặt, nhưng ngân sách nhà nước thất thoát một lượng không nhỏ. Tuy bản kết luận chưa phản ảnh hết những mất mát, thiệt thòi, thậm chí là oan trái, khốn khó của người dân bị mất đất, nhưng đã chỉ ra những bất cập của cả hệ thống cơ quan công quyền ở địa phương. Một số chuyên gia về quản lý đất đai cho rằng, trong hoàn cảnh khung pháp luật về quy hoạch, đất đai, đầu tư, xây dựng còn nhiều kẽ hở, các cơ quan có thẩm quyền của TP.HCM đã làm rộng thêm các kẽ hở này để sai phạm lách qua.

Giàu tài nguyên, nghèo phát triển

Chúng ta ai cũng hiểu đất nước có rừng vàng, biển bạc, vị trí địa lý thuận lợi, nhưng chưa thể có được một nền kinh tế phát triển bền vững như một số nước điều kiện tự nhiên thua kém, cách xa nước ta nhiều.

Rừng vàng, biển bạc mà tỷ trọng xuất khẩu nông, lâm, thủy sản hàng năm còn thấp, chưa tương xứng với tiềm năng vốn có. Mặt khác, tiềm năng vốn có của rừng, biển cũng ngày càng bị vơi cạn, suy kiệt. Rừng ngày càng bị tàn phá nghiêm trọng, gây bao hệ lụy phức tạp, khó khăn, khác thường cho sinh thái thiên nhiên và đời sống con người. Bài toán chấp nhận sự suy giảm tính tích cực của môi trường, sinh thái, để rồi có được sự tăng trưởng kinh tế, có được đồng vốn để phục vụ đời sống dân sinh, mất cái này, được cái kia là điều còn có thể. Nhưng trên thực tế điều không thể lại cứ diễn ra. Không thể tin nổi ngành khai thác than, khoảng sản thua lỗ nặng. Làm nghề bán tài nguyên mà còn thua lỗ thì ngành sản xuất khác làm sao có lời ?

Về các dự án khai thác titan ở Bình Thuận, nơi được quy hoạch là “trung tâm khai thác, chế biến titan” lớn nhất nước. Đáng lẽ với lượng quặng titan lên đến 550 triệu tấn, Bình Thuận sẽ hưởng lợi đáng kể từ nguồn tài nguyên khổng lồ này. Thế nhưng trên thực tế, dù các mỏ titan được khai thác ồ ạt nhưng tiền thuế tỉnh Bình Thuận thu được từ các doanh nghiệp khai thác chỉ chiếm 0,5%-1% tổng thu ngân sách của tỉnh (số liệu tháng 9/2017)
Nếu lấy số tiền ít ỏi có được từ các dự án khai thác titan để so sánh với cảnh tượng môi trường bị tàn phá tan hoang ở Bình Thuận thì có lẽ lợi ích thu được chẳng thấm tháp gì so với những thứ quý giá đã mất đi. Và nếu doanh nghiệp khai thác titan không thu được nhiều lợi nhuận (theo tỉ lệ tiền thuế nộp vào ngân sách địa phương) thì tại sao họ lại quyết định đầu tư và “đeo bám” đến cùng?). Ảnh: Báo Pháp luật Tp. HCM

Dầu khí là một ngành kinh tế mũi nhọn, chủ lực, chúng ta tin tưởng sản lượng khai thác dầu sẽ giải quyết được nhiều khó khăn, nhất là vốn đầu tư cho các chương trình, mục tiêu quan trọng, nó như là đột phá chiến lược của bước đi ban đầu khi nước ta bước vào sự nghiệp đổi mới. Hơn 30 năm qua, sự đóng góp của ngành Dầu khí cho nền kinh tế quốc gia là rất đáng kể, tuy nhiên nó cũng chẳng thấm vào đâu, như kiểu “tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống”.

Tháng 6/1986, tấn dầu thô thương mại đầu tiên được khai thác, cho đến nay hàng trăm triệu tấn dầu đã được xuất khẩu. Trung bình hàng năm trên 10 triệu tấn dầu thô từ nước ta được chuyển đến thị trường các nước, nhà nước thu về một lượng ngoại tệ không nhỏ. Vậy mà nợ công ngày càng lớn lên, ngân sách nhà nước bảo đảm vốn cho các công trình quốc gia trọng điểm và hỗ trợ bảo đảm an sinh xã hội chưa tương xứng với giá trị tài nguyên đất nước.

Lẽ ra đất nước giàu tài nguyên thì thuận lợi cho việc bổ sung nguồn vốn cho các nhiệm vụ trọng điểm. Thế nhưng hiện nay, nhiều công trình giao thông trọng điểm, các dự án bảo đảm an sinh xã hội cho các vùng đặc biệt khó khăn, đói vốn, khát vốn, gây khó khăn cho hoạt động đầu tư công, hợp tác công tư. Trong khi đó lại có những công trình đội vốn rất lớn, thậm chí đội vốn nhiều lần (đường sắt Cát Linh - Hà Đông đội gấp hơn 2 lần, dự án nạo vét sông Sào Khê (Ninh Bình) đội gấp 36 lần)... Thậm chí có những dự án chôn vốn hơn 8 nghìn tỉ, nhiều năm vẫn đắp chiếu nhưng dự án Gang thép Thái Nguyên.

Trong bài "Sân sau" đăng trên báo điện tử Đảng Cộng Sản Việt Nam ngày 11/9/2017 có đoạn: "Hiện nay, một bộ phận cán bộ có chức, có quyền, có nhiều "mối quan hệ" ngày càng có nhiều hình thức tác động, gây ảnh hưởng với địa phương, đơn vị có những dự án kinh tế, gói thầu để người nhà, người thân hoặc doanh nghiệp “sân sau” của mình tiếp cận, "chi phối hiệu quả". Đây là một hình thức móc ngoặc giữa quan chức và doanh nghiệp để hợp thức hóa việc tham nhũng, bòn rút của công… Những nguồn lợi bất chính đã thôi thúc không ít cán bộ tha hóa biến chất tìm kiếm, tạo dựng cho mình những “sân sau” để chuộc lợi.

Liên quan đến "nhóm lợi ích" Vũ nhôm, hàng loạt cán bộ đã bị xử lý. Ảnh: TL

Có một thực tiễn không thể phủ nhận là trong xã hội đang tồn tại những quy ước, những ngầm định chỉ dành cho “nhóm lợi ích”, những người trong cuộc mới hiểu, nó được ngầm hiểu là luật bất thành văn hay “luật ngầm”, nhiều "sân sau” của quan chức được sinh ra từ đây.

Thực trạng trên cũng là nguyên nhân tạo nhóm lợi ích, phân hoá giàu nghèo. Nhiều doanh nghiệp và quan chức được hưởng lợi từ công tác quản lý ngân sách nhà nước. Cái bánh ngân sách được cắt xén, gặm nhấm, bòn rút không chỉ vì yêu cầu nhiệm vụ mà còn vì lợi ích riêng, lợi ích cục bộ của cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, lợi ích của những người có quyền chi phối ngầm việc phân chia ngân sách.

Bất cập trong quy hoạch

Quy hoạch tốt thì bộ mặt đẹp giàu của tổ quốc sẽ luôn là hình ảnh nhân lên niềm tự hào và tình yêu non sông, gấm vóc của con người Việt Nam. Ảnh: TL

Quy hoạch tốt thì bộ mặt đẹp giàu của tổ quốc sẽ luôn là hình ảnh nhân lên niềm tự hào và tình yêu non sông, gấm vóc của con người Việt Nam. Quy hoạch tốt thể hiện trình độ, sự ứng xử hợp quy luật, tạo được cuộc sống hài hoà, thân thiện giữa con người với thiên nhiên, với đồng loại, đồng thời là một yếu tố đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước. Quy hoạch tốt sẽ tạo ra nhiều thuận lợi nhằm đáp ứng các nhu cầu sử dụng dịch vụ công của cộng đồng xã hội như tham gia giao thông, ăn, ở, lao động, học tập, chữa bệnh, vui chơi, giải trí, du lịch tham quan, bảo vệ môi trường cuộc sống...

Nhưng đối chiếu với những yêu cầu đó, công tác quy hoạch ở nước ta có nhiều bất cập. Quy hoạch tổng thể và quy hoạch chi tiết có nhiều nơi không thống nhất, thậm chí có sự khác biệt. Đôi khi ý chí chủ quan của người lãnh đạo có quyền lực lại áp đặt vào các phương án quy hoạch. Có những trường hợp, người không có kiến thức quy hoạch lại quyết định phê duyệt quy hoạch, phê duyệt thay đổi quy hoạch. Bộ máy tham mưu giúp việc và tiến hành các tác nghiệp để xây dựng quy hoạch, có khi chỉ làm nhiệm vụ hợp thức hoá ý chí của người có quyền lực lớn. Và có trường hợp cả bộ máy làm quy hoạch bị chi phối bởi các nhà đầu tư, các đại gia có nhiều tiền.

Bài toán xử lý nghiêm cả doanh nghiệp cùng cán bộ chính quyền sai phạm, đồng thời bảo đảm cho doanh nghiệp phát triển, khắc phục được hậu quả xấu về mật độ dân cư đông, trật tự giao thông, môi trường sinh thái không bảo đảm, sự cố về độ an toàn của các công trình... quả là một bài toán cực kỳ khó.

Sai phạm trong quản lý trật tự xây dựng, quản lý quy hoạch, xây dựng không phép, sai phép còn diễn ra ở nhiều nơi. Việc người dân, doanh nghiệp “làm luật“ để xây dựng công trình không phép, trái phép đã là hiện tượng phổ biến. Vì thế mà ở đây nhiều nơi cây xanh bị bức tử, mặt hồ bị thu hẹp, không gian bệnh viện, trường học, nơi sinh hoạt văn hoá, vui chơi... không đáp ứng được yêu cầu, tiêu chí cụ thể xây dựng đô thị giàu đẹp, văn minh.

"Rừng bê tông" - Cơn ác mộng trong quy hoạch đô thị. Ảnh minh họa

Phát triển hạ tầng giao thông 

Đây là lĩnh vực rất quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hoá, bảo đảm Quốc phòng - An ninh, an sinh xã hội của đất nước. Trong sự nghiệp đổi mới, chúng ta đã xây dựng được nhiều công trình giao thông quan trọng. Có những công trình là niềm tự hào của người Việt, như hầm đường bộ Đèo Cả, đèo Cù Mông... nhờ đó mà diện mạo của đất nước thay đổi, công việc sản xuất, kinh doanh, dịch vụ...có nhiều thuận lợi. Theo đó, tăng trưởng kinh tế và bảo đảm an sinh xã hội có nhiều tiến bộ đáng kể.

Tuy nhiên, lĩnh vực này cũng có nhiều bất cập, nhiều vấn đề nóng như BOT đến nay vẫn chưa hoá giải được. Người dân nhìn nhận vấn đề hợp tác công tư theo hình thức hợp đồng BOT còn nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí cứ nói đến BOT là tiêu cực, là lợi ích nhóm. Đánh đồng các nhà đầu tư làm ăn minh bạch với các nhà đầu tư nhập nhèm. Có những nhà đầu tư kiểm soát được tổng mức đầu tư, minh bạch trong hoạt động tài chính, họ mời kiểm toán nhà nước vào cuộc ngay từ khi lập và thẩm định dự án, vì vậy họ đã tiết giảm được một khoản “khủng“ về vốn đầu tư... Nhưng họ vẫn đối mặt với nhiều rào cản trong quá trình thực thi nhiệm vụ.

Nhà Báo Nguyễn Hòa Văn