Amiăng là tên thương mại dùng chung cho các loại sợi khoáng tự nhiên với các tính chất cơ bản như khả năng chống cháy, cách nhiệt và cách điện tốt, độ bền cơ học và tính đàn hồi cao, chịu được môi trường kiềm… Sợi amiăng có ở rất nhiều nơi trên thế giới với 02 nhóm chính gồm amiăng màu và amiăng trắng. Tác hại của amiăng màu đã được chứng minh, trong khi đó, amiăng trắng lại cho thấy khả năng sử dụng an toàn và có kiểm soát.

Amiăng có ở đâu và được sử dụng như thế nào?

Kỷ nguyên công nghiệp khai thác amiăng quy mô lớn bắt đầu vào giữa thế kỷ 19 để phục vụ cho sản xuất giấy và vải ở Ý vào thập niên 1850. Tại vùng đồi Thetford – Quebec, khai thác quy mô công nghiệp được bắt đầu từ thập niên 1870, khi lượng lớn amiăng trên các ngọn đồi này được phát hiện. Trong một khoảng thời gian dài, mỏ amiăng lớn nhất thế giới chính là mỏ Jeffrey ở thị trấn Asbestos, Quebec.

Nhiều mỏ amiăng đã được phát hiện và khai thác trên toàn thế giới.

Khu vực Ural của Nga cũng sản xuất amiăng vào thập niên 1880 và Nam Phi bắt đầu sản xuất amosit vào năm 1910. Năm 1858, ngành công nghiệp amiăng của Hoa Kỳ cũng được khởi xướng khi sợi anthophyllit được khai thác để sử dụng làm vật liệu cách nhiệt amiăng, sau đó được phát triển một cách bài bản hơn vào 1899 với việc phát hiện ra các mỏ lớn ở núi Belvidere.

Cuối thế kỷ 19, việc sử dụng amiăng ngày càng trở nên phổ biến với các ứng dụng đa dạng như bê tông, gioăng chịu nhiệt, ống và xi măng… Sau Thế chiến thứ II ở Nhật Bản, amiăng đã được dùng để sản xuất amoni sunfat, phun lên các bộ phận của xe lửa và các tòa nhà, phục cho mục đích tiết kiệm năng lượng.

Ngày nay, việc khai thác và sử dụng amiăng đã bị thu hẹp rất nhiều do việc loại trừ các sợi thuộc nhóm amiăng amphibole (amosit, crocidolit, tremolit, anthophyllit và actinolit) vì những sự độc hại đối với sức khỏe con người. Một số quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc có lịch sử sử dụng amiăng nhóm amphibole đã phải gánh chịu hậu quả nặng nề, chuyển sang vận động cho lệnh cấm toàn bộ các loại amiăng trên thế giới. Trong khi đó, các nước lớn như Nga, Kazakhstan, Trung Quốc, Ấn Độ vẫn tiếp tục xuất khẩu amiăng trắng vì những lợi ích thiết thực, không thể thiếu của loại sợi này.

Tác hại của amiăng màu và khả năng sử dụng amiăng trắng an toàn

Nhóm amphibole (hay còn gọi là amiăng xanh và nâu) do cấu tạo dạng thẳng, nhám, hình kim và chu kỳ bán tiêu hủy chậm nên khi vào phổi gây ra các khối u, sau 10-20 năm ủ bệnh, các khối u sẽ phát tác thành ung thư và các bệnh về phổi. Vì vậy, nhóm amiăng này đã bị cấm sử dụng dưới mọi hình thức trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam.

Nhóm serpentine có dạng xoắn, xốp mềm còn được gọi là sợi chrysotile (hay sợi amiăng trắng), là loại sợi amiăng duy nhất được sử dụng trong các ngành công nghiệp hiện nay. Theo nghiên cứu khoa học, sau khi thâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, sợi amiăng trắng sẽ bị đào thải ra khỏi phổi từ 0,3 – 11 ngày hoặc bị phân huỷ bởi môi trường axit do các đại thực bào tạo ra.

Nghiên cứu mới nhất vào năm 2019 “Lần đầu tiên xác định sợi amiăng trong phổi ở một cộng đồng người Tây Ban Nha” đã xác định sợi tồn tại trong phổi của mẫu nghiên cứu đều thuộc nhóm amphibole. Tỷ lệ tương ứng là 45% crocidolite, 22% anthophyllite, 16% tremolite, 15% amosite và 3% actinolite. Kết quả này cung cấp dữ liệu ban đầu về loại amiăng có trong phổi của cộng đồng người Tây Ban Nha cùng cơ chế đọng lại ở phổi của amphibole. Đồng thời dẫn tới giả thuyết rằng sợi amiăng trắng bị loại trừ khỏi phổi sau khi được hít vào.

Tác hại của amiăng màu đã được kiểm chứng, còn amiăng trắng vẫn có thể sử dụng an toàn và có kiểm soát.

Rất nhiều nghiên cứu về amiăng trắng đã được thực hiện, cho đến nay đều khẳng định chưa tìm thấy ca tử vong nào liên quan tới loại sợi này. Điều này có được là do việc áp dụng những biện pháp kiểm soát an toàn của Chính phủ các nước, đặc biệt là về nồng độ bụi sợi trong không khí tại nơi làm việc. Một số quốc gia tiêu biểu hiện đang áp dụng nồng độ bụi sợi như sau: Mỹ – 1,0 sợi/ml, Nga – 2,0 sợi/ml, Philipines – 2,0 sợi/ml, Indonesia – 1,0 sợi/ml, Thái Lan – 5,0 sợi/ml. Việt Nam hiện đang áp dụng ngưỡng tiêu chuẩn ngang với Mỹ là 1,0 sợi/ml. Ngoài ra, những kiểm soát về nguyên liệu, chất thải ra môi trường sau quá trình sản xuất, bảo hộ lao động cho công nhân, đầu tư cải tiến công nghệ khép kín cũng được đặc biệt chú trọng.

Các mỏ amiăng hiện vẫn có ở rất nhiều nơi trên thế giới, tuy nhiên tác hại của amiăng màu đã hoàn toàn được loại bỏ. Cùng lúc đó, các quốc gia vẫn có thể yên tâm khai thác và sử dụng sợi amiăng cho mục đích kinh tế mà vẫn đảm bảo sức khỏe cho người dân.

Nguồn: NLĐ